Czynniki psychiczne odgrywają znaczącą rolę w powstawaniu większości chorób somatycznych, jednak ich udział może być różny, od dużego, jak w zespole jelita drażliwego, lub łysieniu plackowatym do małego, jak w chorobach nowotworowych. Choroby w których czynniki psychiczne ogrywają dużą rolę nazywamy chorobami psychosomatycznymi.
Dolegliwości somatyczne pochodzenia psychicznego można podzielić na 3 grupy:
- Przeżywanie stanów emocjonalnych pod postacią objawów somatycznych, bez uszkodzenia tkanek i narządów, oraz bez ich dysfunkcji. Do tej kategorii należą typowe fizykalne objawy zaburzeń nerwicowych, obecne na przykład w zaburzeniu lękowym uogólnionym, lub lęku napadowym.
- Negatywne stany psychiczne połączone z dysfunkcją narządów ciała, bez ich uszkodzenia. Do tej kategorii należą zespoły behawioralne związane z rozstrojem procesów fizjologicznych, jak np.: nieorganiczne zaburzenia snu i łaknienia, nieorganiczne dysfunkcje seksualne, zaburzenia psychogenne: bóle, omdlenia, zawroty głowy, trudności w przełykaniu, a także zespół przewlekłego zmęczenia, zespół jelita drażliwego i fibromialgia.
- Choroby psychosomatyczne, w których powstawaniu czynniki psychiczne ogrywają znaczną rolę. Zalicza się do nich np.: astmę oskrzelową, chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy, atopowe zapalenie skóry, chorobę wieńcową, samoistne nadciśnienie tętnicze, cukrzycę typu II, łuszczycę, łysienie plackowate.
Nie wiadomo jeszcze w jaki sposób przeżycia psychiczne, a zwłaszcza negatywne emocje oddziaływają na stan somatyczny. Na pewno dużą rolę pośredniczącą odgrywa autonomiczny układ nerwowy i układy hormonalne, które są blisko związane z ośrodkowym układem nerwowym. Można wyobrazić sobie, że niektóre emocje: lęk, gniew, czy napięcie psychiczne uruchamiają organizm w stronę aktywności, która nigdy nie następuje. Na przykład lęk przygotowuje układy ciała do ucieczki: wzrasta częstość akcji serca, zwiększa się częstość oddechu i stężenie glukozy we krwi, zwiększa się przepływ krwi w mięśniach a zmniejsza w układzie pokarmowym i skórze. Jeżeli taki stan powtarza się często, może prowadzić do stanów zapalnych i owrzodzeń w zakresie układu pokarmowego, cukrzycy i nadciśnienia tętniczego. Realne procesy fizjologiczne są skomplikowane, jednak zawsze stwierdza się w nich cechy rozregulowania aktywności autonomicznego układu nerwowego oraz układów hormonalnych.
Wobec mieszanej – somatycznej i psychicznej etiologii chorób psychosomatycznych, skuteczne ich leczenie powinno zawierać oba te elementy. Wobec rozchwiania stanu emocjonalnego i przeżywania przewlekłej reakcji na stres samo leczenie z zakresu medycyny somatycznej może być niewystarczające. Można mówić o pewnej proporcji rodzajów leczenia do charakteru objawów. Im bardziej objawy wynikają z uchwytnej choroby somatycznej tym większe znaczenie ma leczenie internistyczne, im bardziej są od tej choroby odległe, większe znaczenie ma leczenie psychiatryczne i psychologiczne. W każdym przypadku podstawą leczenia powinna być szczegółowa diagnostyka, pozwalająca dokładnie określić charakter dolegliwości.